Εισαγωγή
Το ζήτημα της διατροφής ανηλίκου όταν ο υπόχρεος γονέας δεν εργάζεται επισήμως αποτελεί ένα από τα πιο συχνά και αμφιλεγόμενα θέματα στη νομολογία των ελληνικών Δικαστηρίων.
Το βασικό ερώτημα είναι πώς προσδιορίζεται το ποσό της διατροφής όταν ο γονέας δεν έχει δηλωμένο εισόδημα και πότε η ανεργία του θεωρείται «εκούσια», δηλαδή αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής και όχι αντικειμενικής αδυναμίας.
Η πάγια νομολογία δέχεται ότι ο γονέας δεν απαλλάσσεται από την υποχρέωση διατροφής επειδή δεν εργάζεται επισήμως. Εξετάζεται πάντοτε η πραγματική οικονομική του δυνατότητα, με βάση την ηλικία, το επάγγελμα, την υγεία και τη συνολική του συμπεριφορά.
Πώς υπολογίζεται η εικαζόμενη οικονομική δυνατότητα
Η βασική αρχή του άρθρου 1485 ΑΚ
Κατά το άρθρο 1485 του Αστικού Κώδικα, κάθε γονέας υποχρεούται να συμβάλλει στη διατροφή του ανηλίκου ανάλογα με τις δυνάμεις του. Οι δυνάμεις αυτές δεν περιορίζονται στα δηλωμένα εισοδήματα, αλλά περιλαμβάνουν κάθε πηγή εισοδήματος ή περιουσιακό στοιχείο, καθώς και την ικανότητα προς εργασία.
Έτσι, ακόμη κι αν ο γονέας δεν εργάζεται επισήμως, το Δικαστήριο μπορεί να εκτιμήσει ότι θα μπορούσε να εργαστεί και να έχει ένα συγκεκριμένο εισόδημα, εφόσον καταβάλει τη δέουσα προσπάθεια.
Η έννοια της “εικαζόμενης δυνατότητας”
Η εικαζόμενη δυνατότητα σημαίνει ότι το Δικαστήριο δεν περιορίζεται στα φορολογικά στοιχεία του γονέα, αλλά σχηματίζει κρίση βάσει πραγματικών δεδομένων, όπως:
- επαγγελματική εμπειρία και προσόντα,
- προηγούμενη απασχόληση,
- ιδιοκτησία ακινήτων ή οχημάτων,
- τραπεζικές κινήσεις,
- οικονομικό επίπεδο διαβίωσης,
- οικονομική συνδρομή από συγγενείς ή σύντροφο.
Αν από τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι ο γονέας έχει πραγματική δυνατότητα βιοπορισμού, το Δικαστήριο μπορεί να καθορίσει τη διατροφή με βάση το εισόδημα που θα μπορούσε να έχει και όχι το δηλωμένο.
Πότε η ανεργία θεωρείται “εκούσια”
Όταν υπάρχει πρόθεση αποφυγής υποχρέωσης
Η ανεργία χαρακτηρίζεται εκούσια όταν ο γονέας επιλέγει συνειδητά να μην εργάζεται ή να εργάζεται αδήλωτα, προκειμένου να αποφύγει ή να μειώσει την υποχρέωση διατροφής.
Τυπικές ενδείξεις εκούσιας ανεργίας είναι:
- παραίτηση από εργασία λίγο πριν από τη δίκη διατροφής,
- άρνηση αποδοχής διαθέσιμων θέσεων εργασίας,
- απόκρυψη εισοδημάτων από ελεύθερη ή περιστασιακή δραστηριότητα.
Τα Δικαστήρια θεωρούν ότι ο γονέας έχει υποχρέωση να καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια για εργασία, ώστε να ανταποκριθεί στα έξοδα του παιδιού του. Η εκούσια ανεργία, επομένως, δεν τον απαλλάσσει από την υποχρέωση διατροφής.
Όταν υπάρχει αντικειμενική αδυναμία
Αντίθετα, όταν αποδεικνύεται ότι η ανεργία είναι ακούσια, όπως σε περιπτώσεις σοβαρής ασθένειας, αναπηρίας ή μακροχρόνιας οικονομικής ύφεσης στον κλάδο απασχόλησης, το Δικαστήριο μπορεί να λάβει υπόψη αυτήν την κατάσταση και να προσαρμόσει προσωρινά το ποσό της διατροφής.
Ακόμη και τότε, όμως, η διατροφή δεν εκμηδενίζεται, καθώς το συμφέρον του τέκνου υπερισχύει.
Αποδεικτικά μέσα που χρησιμοποιούνται
Για τη διαπίστωση της πραγματικής οικονομικής δυνατότητας του υπόχρεου, τα Δικαστήρια εξετάζουν κάθε διαθέσιμο στοιχείο, όπως:
- Μαρτυρικές καταθέσεις για το επάγγελμα, τον τρόπο ζωής ή την οικονομική του κατάσταση.
- Αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης που υποδηλώνουν οικονομική ευχέρεια.
- Κινήσεις τραπεζικών λογαριασμών και χρήση καρτών.
- Κατοχή ακινήτων, οχημάτων ή επαγγελματικού εξοπλισμού.
- Έμμεσες ενδείξεις εισοδήματος, όπως η κάλυψη υψηλών εξόδων διαβίωσης ή συχνά ταξίδια.
Από τη συνολική εκτίμηση των παραπάνω το Δικαστήριο σχηματίζει κρίση για το τι θα μπορούσε ρεαλιστικά να κερδίζει ο γονέας, αν εργαζόταν κανονικά.
Συμπέρασμα
Η διατροφή ανηλίκου δεν εξαρτάται μόνο από τα δηλωμένα εισοδήματα, αλλά από τη γενική οικονομική δυνατότητα και την ικανότητα εργασίας του γονέα.
Η «εκούσια ανεργία» δεν αποτελεί λόγο απαλλαγής, αλλά δείγμα αδιαφορίας προς την υποχρέωση διατροφής.
Το καθήκον αυτό είναι απόλυτο και υπέρτερο, καθώς συνδέεται άμεσα με το δικαίωμα του παιδιού στη διαβίωση και στην ομαλή ανάπτυξη.
Ακόμη και όταν ο γονέας δεν εργάζεται επισήμως, το Δικαστήριο θα υπολογίσει όχι τι δηλώνει, αλλά τι μπορεί πραγματικά να προσφέρει.